Η θέση του χωριού (Ν.Π 2002)
Η αναφορά αυτή του Νέαρχου Κληρίδη είναι καταλυτική. Ο άγονος αυτός κάμπος για να γεννήσει είχε απόλυτη ανάγκη το νερό αλλά και τους ανθρώπους.
Γνωρίζουμε από διάφορες γραπτές πυγές ότι η Μόρφου(τούμπα του Σκούρου) , η Ζώδια , το Αργάκη, η Κυρά( του Aγίου Γεωργίου του Ρηγάτη) η Φιλιά(αρχαίος οικισμός) η Χρυσιλιού η Περιστερώνα, που βρίσκονται περιμετρικά του χωριού κατοικούνται από τα πολύ παλιά χρόνια.
Γνωρίζουμε από μαρτυρίες γερόντων ότι στα βορειοανατολικά στη τοποθεσία του χωριού Βουναρούλια(Το 1967 το Κυπριακό Μουσείο με αρ.αναφ.2097 κατόπιν επισκόπησης αναφέρεται ότι στην τοποθεσία Χειλοπόταμα(Βουναρούλια) υπάρχουν λείψανα συνοικοσμού των Ρωμαϊκών και των Βυζαντινών χρόνων) στη περιοχή που όπως προηγουμένως έχουμε αναφέρει υπήρχε αρχαίος οικισμός ή εκκλησία (Βυζαντινός κατά μία εκδοχή) και ότι σύμφωνα με τις αφηγήσεις οι κάτοικοι του χωριού καθώς όργωναν τα χωράφια τους εύρισκαν αρχαία κτερίσματα(τάφους,βυζαντινά νομίσματα ,καντήλια κ.α).
Εδώ λογικά θα πρέπει να βρισκόταν η ‘κάτω-κοπή προβάτων’.
Σε μία άλλη περιοχή του χωριού τη Κάτζηλο κατά την διάρκεια της τοποθέτησης σωλήνων για το πότισμα των χωραφιών έφερναν στην επιφάνια ανθρώπινους σκελετούς .
Ένδειξη "ίσως" τις ύπαρξης στην περιοχή αυτή παλαιού οικισμού.
Οι δυο αυτές τοποθεσίες έπαιξαν καθοριστικό ρόλο .
Αν αποδεχτούμε την εκδοχή για την ονομασία από την ρίζα "κάτω-κοπή προβάτων" λογικά θα παραθέσουμε το όνομα για τον οικισμό αυτό "πάνω-κοπή προβάτων".
Εδώ θα επικαλεσθώ και την δική μου εξ΄ ακοής μαρτυρία από την μ.την γιαγιά μου Εύα Ν. Μακρή για να ενισχύσω την μαρτυρία της μ.Εύας Γ.Κόνιζου.
Η Κατωκοπιά σίγουρα δεν βρισκόταν εκεί που είναι σήμερα. Το μόνο κτίσμα που μαρτυρά την χρονολογία του σημερινού συνοικισμού είναι η παλιά η εκκλησία με την ανάγλυφη χρονολογία 1818.
Η πρώτη (!) χαρτογραφική παρουσία φαίνετε να γίνετε στον χάρτη του Abraham Ortelius το 1573 και σημειωμένο ως "Acocopa".
Η πρώτη γραπτή αναφορά όπως αυτή καταγράφετε από τους μελετητές γίνετε από τους μοναχούς της Ασίνου (μονής στης παρυφές της βορειοανατολικής πλευράς του Τροόδου 15κμ νοτιοδυτικά της Κατωκοπιάς) το Αύγουστο του 1318 και αναφέρετε στην χειροτονία ως ιερέα και διαχειριστή της Ζωτοκατοκοπιάς.
Η δεύτερη αναφορά από τους ίδιους μοναχούς τον Ιούλιο του 1319 με αφορμή την καταστροφή από πλημμύρα του λιναριού βασικής παραγωγής τότε των λιγοστών κατοίκων του χωριού.
Μέρος της αναφοράς:"...και εκατέβη ο βρώχος του λιναριού ήγουν εις τα Φιλιά και επήρεν λινάρι μισάδια ε' της γης μας μόνα και εψηφήστηκαν και εις τα(νομίσματα) ρ"' μας παραπέμπει σε χώρο πιο κοντά με την περιοχή της Φιλιάς βορειοανατολικά της σημερινής τοποθεσίας του χωριού. Τα Βουναρούλια ή και την Κάτζυλο. Την "Κάτω-κοπή" και την "Πάνω-κοπή" δύο τοποθεσίες "προγονούς" καθοριστικές για την σημερινή Θέση της Κατωκοπιάς.
Αν αποδεχθούμε την πιο πάνω άποψη τη ήταν αυτό που ώθησε να κατοικήσουν σ'αυτες τις τοποθεσίες και τι τους "ανάγκασε" να μετακινηθούν πιο δυτικά στην σημερινή θέση του χωριού.
Παρατηρώντας των χάρτη της Κύπρου και ακολουθώντας την ροή του των δύο σημαντικών παραπόταμων του Σερράχη του "Περιστερονίτη" αλλά και του "Ακακιότη" διαπιστώνουμε ότι κατά μήκος ή πλησίον της διαδρομής υπάρχουν κτίσματα ιερών μονών και εκκλησιών, κτίσματα των Βυζαντινής περιόδου(330-1191μ.Χ).
Οι επιδρομές των Σαρακηνών εναντίων της Κύπρου αρχίζουν το 632μ.Χ και διαρκούν τρεις αιώνες με ανυπολόγιστες ζημιές για την ζωή και την πολιτιστική κληρονομιά της Κύπρου.
Σαρακηνοί και Άραβες κυριαρχούν στο νησί για τρεις αιώνες από το 632-965μ.Χ.
Την περίοδο αυτή οι κάτοικοι των πεδινών περιοχών αναγκάζονται για λόγους προστασίας να μετακινηθούν σε απροσπέλαστες για τους επιδρομής περιοχές στα ορεινά.
Το 965μ.Χ ο Νικηφόρος Φωκάς συντρίβει το στόλο των Αράβων στις ακτές της Μικράς Ασίας ο δε στρατηγός του Νικήτας Χαλκούτσης απελευθερώνει οριστικά την Κύπρο από τα χέρια των Αράβων.
Ο εκχριστιανισμός , η ασφάλεια, η γλώσσα ,τα ήθη ,η εθνική ταυτότητα και άλλοι παράγοντες και ταυτόχρονα η ανάγκη για αναζήτηση νέων περιοχών για βοσκή των ζώων και κατάλληλης γης για νέες καλλιέργειες ωθούν τους κατοίκους τους κατοίκους των ημιορεινών (Μονής-Αγίας Μαρίνας , Ορούντας κ.α) και των ορεινών περιοχών (Άλωνας , Πλατανιστάσας κ.α),να μετοικήσουν πιο χαμηλά στα πεδινά.
Έτσι δημιουργούνται και οι πρώτοι καταυλισμοί κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Σερράχη. Την "Πάνω-κοπή" και την "Κάτω-κοπή" κοντά στα δύο "δύμματα" τον Ναό( η ονομασία ίσως να προέρχεται και από το Βυζαντινό Ιερό Ναό των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνα του 900-1000μΧ από όπου και ξεκινά το δύμμα του Ναού) και τον Βαθύ.
Δυστυχώς δεν έχουμε γνωστές γραπτές μαρτυρίες για τους δύο αυτούς οικισμούς.
Η μεταξύ τους απόσταση είναι περίπου 2-3χμ.
Στα μετέπειτα δύσκολα χρόνια των Σταυροφόρων(1191-1192μ.Χ) των Ναϊτών, της Φραγκοκρατίας(1192-1489μ.Χ) η περιοχή ακολουθεί την μοίρα ολόκληρης της Κύπρου.Την φτώχια την καταπίεση τους διωγμούς.
Οι Φράγκοι εισάγουν το φεουδαρχικό ή τιμαριωτικό σύστημα.Οι ιππότες και οι ευγενείς γίνοντε κύριοι των κτυμάτων (τιμαριών - φέουδων).Οι αυτόχθονες κάτοικοι καταλήγουν δουλοπάροικοι, ακτήμονες χωρίς κανένα απολύτως δικαίωμα.
Την περίοδο αυτή πιθανόν να έγινε και η μετακίνηση των κατοίκων των δύο οικισμών για λόγους ασφάλειας και προστασίας των κατοίκων. Γνωρίζοντας και από γραπτές μαρτυρίες ότι περιοχή ήταν μοναστηριακό κτήμα της μονής της Ασήνου , οι λιγοστή τότε βοσκοί των δύο οικισμών ρακένδυτη και διωγμένοι αναζητούν άσυλο αλλά και διασφάλιση της ζωής τους χωρίς να απαρνυθού την ορθοδοξία την πίστη των πατέρων τους.
Κατά μία άλλη εκδοχή η πλημμύρες από το φούσκωμα του ποταμού και λόγο του ότι οι δύο οικισμοί βρίσκονταν πολύ κοντά στη κύτη του Σερράχη είναι ο λόγος του εξαναγκασμού και της αναζήτησης από τους κατοίκους ενός νέο τόπου (του σημερινού) λόγο και επέκτασης προς τα δυτικά και των δύο αρδευτικών έργων του Ναού και του Βαθύ.