Ο "ναός"
Ο "Ναός" ένα βαθύ αυλάκι-αγωγός που ξεκινούσε κοντά από το νεκροταφείο της Περιστερώνας πολύ κοντά στο βυζαντινό ναό των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος με κατεύθυνση από νότο προς βορά κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Σεράχη διέσχιζε τα Περιστερωνίτικα χωράφια .
Η διαδρομή αρχίζει να αλλάζει πριν την περιοχή της Κατζήλου και να ακολουθεί δυτική κατεύθυνση περνώντας μέσα από την Κατωκοπίτικη γη.
Κάπου κοντά στην γη της Μαζερής και ενώ η πορεία του ναού συνεχίζεται με δυτική κατεύθυνση περνώντας βόρια της περιοχής «Άγγουλος» με πορεία προς την Πάνω Ζώδια με ένα κάθετο "δύμμα"(δυσσιά) μέρος του αρδευτικού έργου ακολουθεί κάθετη βόρια διαδρομή προς Κατωκοπιά
Φθάνοντας στα νοτιοδυτικά κράσπεδα του χωριού από το σπίτι του Βάσιλου Καζαντζή , ο "αύλακας" περνά από το χώρο της νέας Εκκλησίας
διασχίζει από τα νότια προς την βόριο-δυτική πλευρά του χωριού, όπου και τα τελευταία σπίτια του χωριού στο δρόμο προς το Αργάκι. Ακολουθώντας την βορειοδυτική του πορεία συναντάστην περιοχή που ευρίσκετε το υδραγωγείοτου χωριού Αργάκι- την καταληκτική πορεία του "βαθύ" .
Στην περιοχή υπάρχει ένα σύμπλεγμα με «δυσιές» που διακλαδώνουν την παροχή του νερού του χειμώνα στα περβόλια και τις καλλιέργειες τις περιοχής ενώ ένα άλλο βαθύ αυλάκι συνεχίζει με δυτική πορεία προς το εκκλησάκι του αγίου Ανδρόνικου
Ο Νέαρχος Κληρίδης γράφει για ένα αυλάκι, που ο Ρήγας της Περιστερώνας άνοιξε με εργάτες δικούς του σε μια νύχτα, που ’φτανε από την Περιστερώνα ως του Μόρφου και που χωρούσε τόσο νερό, ώστε μπορούσε να παρασύρει «μιαν γομαρκάν παλλούρες», που του ζήτησε η Ρήγαινα του Μόρφου για να δεχτεί την πρόταση γάμου που της έκανε. Το αυλάκι αυτό, που έχει μήκος 7 μίλια περίπου, υπάρχει ως τα σήμερα· είναι γνωστό ως "δύμμα του Ναού".
Από πού πήρε το όνομα του δεν είναι δύσκολο να συμπεράνουμε. Το γεγονός ότι ξεκινά την μακρά πορεία του από το σημείο που ευρίσκετε ο Ιερός ναός των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι την ονομασία του την οφείλει στον Βυζαντινό τούτον Ναό και ότι η κατασκευήκαι η συμπλήρωση του έργου Θα πρέπει λογικά να έχει γίνει μεταγενέστερα.
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη η ονομασία προήλθε από την φράση:στον αγωγό (στον ναγώ(γό) και με την Κυπριακή τοπολαλιά αφαιρώντας το (γ) στο (ναό).
Ο Ιωάννης Πίπης και ο Πολύδωρος Κνέκνας από το Αργάκι συμφωνα με την καταγραφεί του Χ.Πίπη κατάμαρτηρούν την εξής ιστορία που διαδραματίζεται στα χρόνια του μεσαίωνα:
Οι κάτοικοι της Μόρφου, της Ζώδιας , της Κατωκοπιάς και του Αργακίου συμφώνησαν να κατασκευάσουν το δήμα του «Ναού».Τότε συνέβηκε το εξής περιστατικό.
Ο τότε Ρήγας του Αργακίου έστειλε το γιο του να φέρει το νερό για να ποτίσουν τις ελλιές που ήταν κοντά στο χωριό.
Ο γιος του Ρήγα με δύο υπαλλήλους του έκαμαν το αυλάκι, το «Λιούδιν» και γύρισαν το νερό για να ποτίσουν.
Ακολούθυσε συπλοκή με τους φρουρούς και ο γιος του Ρήγα φονεύθηκε .
Το Αργάκι επαναστάτησε και ζυτούσε εκδίκηση για τον χαμό του νέου.
Μετά από αυτό το γεγονός πέτυχαν την εξής συμφωνία.
Όταν έχει νερό ο «Ναός» το Αργάκι να δικαιούται να παίρνει μια «κόρτα» νερό από το «Λιούδιν» .
Από τότε ο Αρκάντζελος της Πάνω Ζώδιας παίρνει το νερό κάθε Δευτέρα την διάρκεια της μέρας .Την νύκτα πότιζαν οι Κατωκοπίτες και οι Πάνω Ζωδιάτες .
Τρίτη και Τετάρτη πότιζαν οι Μορφίτες , τη δε Πέμτη οι Κατωκοπίτες ,οι Μορφίτες και οι Κάτω Ζωδιάτες .
Ο "Ναός" ένα βαθύ αυλάκι-
Η διαδρομή αρχίζει να αλλάζει πριν την περιοχή της Κατζήλου και να ακολουθεί δυτική κατεύθυνση περνώντας μέσα από την Κατωκοπίτικη γη.
Κάπου κοντά στην γη της Μαζερής και ενώ η πορεία του ναού συνεχίζεται με δυτική κατεύθυνση περνώντας βόρια της περιοχής «Άγγουλος» με πορεία προς την Πάνω Ζώδια με ένα κάθετο "δύμμα"(δυσσιά) μέρος του αρδευτικού έργου ακολουθεί κάθετη βόρια διαδρομή προς Κατωκοπιά
Φθάνοντας στα νοτιοδυτικά κράσπεδα του χωριού από το σπίτι του Βάσιλου Καζαντζή , ο "αύλακας" περνά από το χώρο της νέας Εκκλησίας
διασχίζει από τα νότια προς την βόριο-
Στην περιοχή υπάρχει ένα σύμπλεγμα με «δυσιές» που διακλαδώνουν την παροχή του νερού του χειμώνα στα περβόλια και τις καλλιέργειες τις περιοχής ενώ ένα άλλο βαθύ αυλάκι συνεχίζει με δυτική πορεία προς το εκκλησάκι του αγίου Ανδρόνικου
Από πού πήρε το όνομα του δεν είναι δύσκολο να συμπεράνουμε. Το γεγονός ότι ξεκινά την μακρά πορεία του από το σημείο που ευρίσκετε ο Ιερός ναός των Αγίων Βαρνάβα και Ιλαρίωνος μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι την ονομασία του την οφείλει στον Βυζαντινό τούτον Ναό και ότι η κατασκευήκαι η συμπλήρωση του έργου Θα πρέπει λογικά να έχει γίνει μεταγενέστερα.
Σύμφωνα με μια άλλη άποψη η ονομασία προήλθε από την φράση:στον αγωγό (στον ναγώ(γό) και με την Κυπριακή τοπολαλιά αφαιρώντας το (γ) στο (ναό).
Ο Ιωάννης Πίπης και ο Πολύδωρος Κνέκνας από το Αργάκι συμφωνα με την καταγραφεί του Χ.Πίπη κατάμαρτηρούν την εξής ιστορία που διαδραματίζεται στα χρόνια του μεσαίωνα:
Οι κάτοικοι της Μόρφου, της Ζώδιας , της Κατωκοπιάς και του Αργακίου συμφώνησαν να κατασκευάσουν το δήμα του «Ναού».Τότε συνέβηκε το εξής περιστατικό.
Ο τότε Ρήγας του Αργακίου έστειλε το γιο του να φέρει το νερό για να ποτίσουν τις ελλιές που ήταν κοντά στο χωριό.
Ο γιος του Ρήγα με δύο υπαλλήλους του έκαμαν το αυλάκι, το «Λιούδιν» και γύρισαν το νερό για να ποτίσουν.
Ακολούθυσε συπλοκή με τους φρουρούς και ο γιος του Ρήγα φονεύθηκε .
Το Αργάκι επαναστάτησε και ζυτούσε εκδίκηση για τον χαμό του νέου.
Μετά από αυτό το γεγονός πέτυχαν την εξής συμφωνία.
Όταν έχει νερό ο «Ναός» το Αργάκι να δικαιούται να παίρνει μια «κόρτα» νερό από το «Λιούδιν» .
Από τότε ο Αρκάντζελος της Πάνω Ζώδιας παίρνει το νερό κάθε Δευτέρα την διάρκεια της μέρας .Την νύκτα πότιζαν οι Κατωκοπίτες και οι Πάνω Ζωδιάτες .
Τρίτη και Τετάρτη πότιζαν οι Μορφίτες , τη δε Πέμτη οι Κατωκοπίτες ,οι Μορφίτες και οι Κάτω Ζωδιάτες .
Ο "βαθύς"
Είναι το πρώτο -ίσος- αρδευτικό έργο που κατασκευάστηκε στο Χωριό και που συγκέντρωνε τα όμβρια και νερό από τον Σερράχη για της εποχιακές ανάγκες άρδευσης.
Ο "βαθύς" αρχίζει τη μακριά διαδρομή του από το δύμμα του ποταμού Σερράχη 1κμ πιο βόρεια από το γεφύρι έξω από το χωριό Μάσαρη. Φτάνοντας στην τοποθεσία Βουναρούλια (περιοχή με παλιό συνοικισμό) αρχίζει να διασχίζει την περιοχή με δυτική κατεύθυνση, περνώντας σχεδόν παράλληλα από το βόρεια κράσπεδα του χωριού . Ο Βαθύς και η Χωματεροί είναι η από της ποιο εύφορες περιοχές της Κατωκοπιάς . Οι κάτοικοι του χωριού για να εμπλουτίσου τα χωράφια άλλων μη γόνιμων χωραφιών αναγκάζονταν να μεταφέρου με γαϊδούρια και άμαξες και τελευταία με σύγχρονα μεταφορικά μέσα χώμα από τη περιοχή αυτή.
Γιατί ο βαθύς ξεκινούσε από το συγκεκριμένο σημείο.
Το αρδευτικό τούτο έργο θα πρέπει λογικά να σχεδιάστηκε και να κατασκευάστηκε για τις αρδευτικέςανάγκες του παλιού οικισμού που βρισκόταν στην περιοχή Βουναρούλια και μεταγενέστερα του γειτονικού χωριού Αργάκη που ευρίσκετε στα βορειοδυτικά της Κατωκοπιάς. Πριν το 1974τα δύο χωριά είχαν σχεδόν ενωθεί
Το δύμμα κατά μία μαρτυρία που πήραμε από προσωπική συνέντευξη από τον Νικόλα Χατζηστυλλή από το χωριό Φηλιά ξεκινούσε από μέσα από την συμβολή των δύο παραποτάμων του Σερράχη . Του Περιστερωνίτη και του Ακακιότη .Στην περιοχή λίγο πιο βορειότερα από τα " δεντρά του Τζιαμαλή" κάπου μεταξύ Αυλώνας και Μάσσαρη. Στο σημείο που σήμερα ευρίσκετε ένα άλλο σημαντικόέργο που συμπληρώθηκε το 1974.
Είναι ο εμπλουτιστικός υδατοφράκτης του Μάσσαρη
Από το γεγονός ότι η κύτη του Σερράχη υψομετρικά ευρίσκετε πιο χαμηλά (15-20 μέτρα) από το σημείο που ξεκινά την πορεία του στην δυτική όχθη του ποταμού κοντά στη γέφυρα προήλθε και η ανάγκη το βάθος της τάφρου να είναι ακόμη πιο βαθιά για να μπορέσει το νερό να ακολουθήσει την πορεία του κατά μήκος της όχθης και να καταλήξει στην περιοχή "Βουναρούλια" και από εκεί την μακρά πορεία μέσο της Κατωκοπίτικης γηςχαρίζοντας τα δώρα της Δήμητρας στους κατοίκους και των δύο "χωριών".
Το μήκος του υπολογίζετε στα 3-4 μίλια
Η ονομασία "Βαθύς"συνάγετε αβίαστα από τα πιο πάνω.
Είναι το πρώτο -
Ο "βαθύς" αρχίζει τη μακριά διαδρομή του από το δύμμα του ποταμού Σερράχη 1κμ πιο βόρεια από το γεφύρι έξω από το χωριό Μάσαρη. Φτάνοντας στην τοποθεσία Βουναρούλια (περιοχή με παλιό συνοικισμό) αρχίζει να διασχίζει την περιοχή με δυτική κατεύθυνση, περνώντας σχεδόν παράλληλα από το βόρεια κράσπεδα του χωριού . Ο Βαθύς και η Χωματεροί είναι η από της ποιο εύφορες περιοχές της Κατωκοπιάς . Οι κάτοικοι του χωριού για να εμπλουτίσου τα χωράφια άλλων μη γόνιμων χωραφιών αναγκάζονταν να μεταφέρου με γαϊδούρια και άμαξες και τελευταία με σύγχρονα μεταφορικά μέσα χώμα από τη περιοχή αυτή.
Γιατί ο βαθύς ξεκινούσε από το συγκεκριμένο σημείο.
Το αρδευτικό τούτο έργο θα πρέπει λογικά να σχεδιάστηκε και να κατασκευάστηκε για τις αρδευτικέςανάγκες του παλιού οικισμού που βρισκόταν στην περιοχή Βουναρούλια και μεταγενέστερα του γειτονικού χωριού Αργάκη που ευρίσκετε στα βορειοδυτικά της Κατωκοπιάς. Πριν το 1974τα δύο χωριά είχαν σχεδόν ενωθεί
Το δύμμα κατά μία μαρτυρία που πήραμε από προσωπική συνέντευξη από τον Νικόλα Χατζηστυλλή από το χωριό Φηλιά ξεκινούσε από μέσα από την συμβολή των δύο παραποτάμων του Σερράχη . Του Περιστερωνίτη και του Ακακιότη .Στην περιοχή λίγο πιο βορειότερα από τα " δεντρά του Τζιαμαλή" κάπου μεταξύ Αυλώνας και Μάσσαρη. Στο σημείο που σήμερα ευρίσκετε ένα άλλο σημαντικόέργο που συμπληρώθηκε το 1974.
Είναι ο εμπλουτιστικός υδατοφράκτης του Μάσσαρη
Από το γεγονός ότι η κύτη του Σερράχη υψομετρικά ευρίσκετε πιο χαμηλά (15-
Το μήκος του υπολογίζετε στα 3-
Η ονομασία "Βαθύς"συνάγετε αβίαστα από τα πιο πάνω.