Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
Η ΓΙΟΡΤΗ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ
ΣΤΙΣ 26 ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ
Δρα Γιώργου Κ.Μιχαηλίδη
Η σκλαβωμένη σήμερα Κατωκοπιά της περιοχής Μόρφου έχει δύο εκκλησίες. Και οι δύο είναι αφιερωμένες στην Παναγία την Χρυσελεούσα. Το χτίσιμο της δεύτερης, της καινούργιας, περατώθηκε το 1973, ένα μόλις χρόνο πριν την Τουρκική εισβολή.
Η Παναγία γιορταζόταν στην Κατωκοπιά σ’ όλες τις γιορτές της Παναγίας αλλά η μεγαλύτερη συγκέντρωση γινόταν στις 26 του Δεκέμβρη.
Η μελέτη αυτή βασίζεται σε γραπτές πηγές, στο πρόγραμμα του ΡΙΚ «Δεν ξεχνώ» (16/11/1985 και 16/12/1989) και συνεντεύξεις στον γράφοντα (Αύγουστος – Δεκέμβρης 1990). Στο «Δεν ξεχνώ» μίλησαν οι Κατωκοπίτες, Παπά-Χριστόφορος Παπασωζόμενος, Φίλιππος Χαραλάμπους, Παναγιώτα Κασουλίδου, Γεώργιος Κασουλίδης και η Εύα Κόνιζου. Συνεντεύξεις πάρθηκαν από τους Κατωκοπίτες Χαράλαμπο και Παναγιώτα Ττόουλου, τους Σοφοκλή και Μαρούλα Σταύρου, τους Γεώργιο και Ελπινίκη Ψαρά, την Ευτυχία Γ. Μιχαηλίδου, και την Μαριτσού Α. Ελευθερίου.
Επίσημα η ελληνορθόδοξη εκκλησία εορτάζει στις 26 του Δεκέμβρη την «Σύναξη της Θεοτόκου». Σύμφωνα με τον Χ. Ττόουλο, επειδή στις 25 Δεκεμβρίου είναι του Χριστού, έτσι γιορτάζεται και η Παναγία την επομένη. «Συνάουμε» τις γιορτές της Παναγίας και τιμούμε ακόμα μια μέρα την Παναγία.
ΣΤΙΣ 26 ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ
Δρα Γιώργου Κ.Μιχαηλίδη
Η σκλαβωμένη σήμερα Κατωκοπιά της περιοχής Μόρφου έχει δύο εκκλησίες. Και οι δύο είναι αφιερωμένες στην Παναγία την Χρυσελεούσα. Το χτίσιμο της δεύτερης, της καινούργιας, περατώθηκε το 1973, ένα μόλις χρόνο πριν την Τουρκική εισβολή.
Η Παναγία γιορταζόταν στην Κατωκοπιά σ’ όλες τις γιορτές της Παναγίας αλλά η μεγαλύτερη συγκέντρωση γινόταν στις 26 του Δεκέμβρη.
Η μελέτη αυτή βασίζεται σε γραπτές πηγές, στο πρόγραμμα του ΡΙΚ «Δεν ξεχνώ» (16/11/1985 και 16/12/1989) και συνεντεύξεις στον γράφοντα (Αύγουστος – Δεκέμβρης 1990). Στο «Δεν ξεχνώ» μίλησαν οι Κατωκοπίτες, Παπά-
Επίσημα η ελληνορθόδοξη εκκλησία εορτάζει στις 26 του Δεκέμβρη την «Σύναξη της Θεοτόκου». Σύμφωνα με τον Χ. Ττόουλο, επειδή στις 25 Δεκεμβρίου είναι του Χριστού, έτσι γιορτάζεται και η Παναγία την επομένη. «Συνάουμε» τις γιορτές της Παναγίας και τιμούμε ακόμα μια μέρα την Παναγία.
Η 26 του Δεκέμβρη ήταν πάντα, όπως θυμούνται από τα παιδικά τους χρόνια οι παλιότεροι (Χ. Ττόλουλος, Σ. Σταύρου, Γ. Ψαράς), η γιορτή της Παναγίας της Κατωκοπιάς.
Οι λειτουργίες που γίνονταν ήταν ο εσπερινός το βράδυ των Χριστουγέννων και η λειτουργία το πρωί στις 26/12 (Π. Ττόουλου). Η λειτουργία στις 26/12 ήταν η ίδια μ’ εκείνη στις 25/12. Μετά την λειτουργία, γινόταν λιτανεία και παράκληση (Χ. Ττόουλος).
Στο βιβλίο του Γ. Χ. Παπαχαραλάμπους «Κυπριακά ήθη και έθιμα» (1965) γίνεται αναφορά στο χόλλιασμα: «Οι νέοι (Αστρομερίτης) την εορτήν της Παναγίας της Κατωκοπιάς λαμβάνουν με κερί χολλάν (=αιθάλη) από χολλιαστήραν της εκκλησίας και κάμνουν φρύδια δ’ αγιαστικόν σκοπόν».
Η ΕΙΚΟΝΑ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ ΧΡΥΣΕΛΕΟΥΣΑΣ ΤΗΣ ΚΑΤΩΚΟΠΙΑΣ
Μετά την λειτουργία στις 26/12 γινόταν περιφορά (λιτανεία) της «χρυσής» εικόνας της Παναγίας γύρω από την εκκλησία. Είχε θρόνο που στηνόταν στην αυλή και προσκυνούσε ο κόσμος. Την «χρυσή» εικόνα λιτάνευαν στις 26/12 και κάποτε σε άλλες γιορτές της Παναγίας, όπως στις 21/11, ιδίως αν ερχόταν ο Δεσπότης. Στις άλλες γιορτές της Παναγίας συνήθως γινόταν περιφορά άλλης εικόνας της Παναγίας (Π. Ττόουλου, Ε. Μιχαηλίδου).
Τι ήταν η «χρυσή» εικόνα της Παναγίας της Χρυσελεούσας Κατωκοπιάς; Η εικόνα αυτή ήταν πολύ παλιά, ίσως 400 – 500 χρόνων σύμφωνα με τον Χ. Ττόουλο. (Υπήρχε επίσης στην παλιά εκκλησία πολύ παλιά εικόνα του Χριστού). Μπορεί ακόμη να ήταν και πιο παλιά η εικόνα της Παναγίας. Ίσως να ήταν μια από τις 72 εικόνες της Παναγιάς που είχε ζωγραφίσει ο Ευαγγελιστής Λουκάς. Αυτή η πίστη των χωριανών βασίζεται στο γεγονός ότι αφού η Παναγία της Κατωκοπιάς έκαμνε θαύματα, τότε κάποιος άγιος θα την είχε ζωγραφίσει. Ενισχυτικό στοιχείο της αρχαιότητας της εκκλησίας και των εικόνων της είναι ότι ο Rupert Gunnisστο βιβλίο του «HistoricCyprus» (1963) γράφει ότι η αρχαία εκκλησία της Παναγίας της Κατωκοπιάς ανοικοδομήθηκε το 1818 και ότι περιέχει μερικές ενδιαφέρουσες τοιχογραφίες του 16 αιώνα. Ο Μενέλαος Χριστοδούλου του Κέντρου Επιστημονικών Ερευνών Κύπρου πληροφόρησε τον γράφοντα ότι στην παλιά εκκλησία υπήρχαν παλιά βιβλία και παλιές εικόνες.
Πάνω στην εικόνα είχε οκτώ προφήτες στο πάνω και τρεις προφήτες στο κάτω μέρος (Χ. Ττόουλος). Επίσης ήταν ζωγραφισμένοι και οι Ευαγγελιστές (Π. Ττόουλου). Ονομαζόταν «χρυσή» γιατί είχε χρυσή πλατάνα μπροστά. Φαινόταν μόνο το πρόσωπο της Παναγίας και του Χριστού. Είχε επίσης άνοιγμα στην περιοχή του ομφαλού της Παναγίας για να προσκυνά ο κόσμος (Π. Ττόουλου, Σ. και Μ. Σταύρου). Το πάνω μέρος της εικόνας καλυπτόταν με ρούχο μεταξωτό.
Η Παναγία της Κατωκοπιάς έκαμε διάφορα θαύματα. Ο λαϊκός ποιητάρης Αριστοτέλης Νικολάου έγραψε – μεταξύ άλλων – ποιήματα για θαύματα που έγιναν το 1935 και 1936. Θαύματα πιστοποιούν και οι Κατωκοπίτες Χ. Ττόουλου και Ε. Κόνιζου (ποιητάρισσα).
Στις 26/12 γινόταν και πανηγύρι στο χωριό. Γίνονταν και σ’ άλλες γιορτές της Παναγίας αλλά εκείνο ήταν το μεγαλύτερο όπως λένε όλοι οι Κατωκοπίτες. (Ο Χ. Ττόουλος αναφέρει ότι από τα πρώτα χρόνια της δεκαετίας του 1950 γινόταν μικρότερο πανηγύρι στις 21/11). Το πανηγύρι γινόταν στον περίγυρο της εκκλησίας και έπαιρνε μεγάλη έκταση. Ο Φ. Χαραλάμπους θυμάται ότι μετά την Θεία λειτουργία ο κόσμος μπορούσε να ψωνίσει και επίσης να διασκεδάσει χορεύοντας διότι στο καφενείο δίπλα από την εκκλησία παιζόταν μουσική με βιολί, λαούτο και άλλα. Έπαιζαν επίσης παιγνίδια, όπως «σούσες» και «σύκα». (Γ. και Ε. Ψαρά). Ετραγουδούσαν:
« Η σούσα πάει τζ’ έρκεται, εν τραουδάτε,
άτε εν να τραουδήσετε, ειδέμη κατεβάτε».
άτε εν να τραουδήσετε, ειδέμη κατεβάτε».
Ο Σ. Σταύρου αναφέρει ότι έγινε προσπάθεια μια χρονιά στην Κατωκοπιά στις 26/12 για γεωργική έκθεση και ζωοπανήγυρη αλλά δεν είχε συνέχεια. Την ημέρα της γιορτής γινόταν το απόγευμα και ποδοσφαιρική συνάντηση παλαιμάχων και νέων για διασκέδαση του κόσμου (Γ. Κασουλίδης).
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της μεγάλης θρησκευτικής γιορτής της Κατωκοπιάς ήταν η πληθώρα προσκυνητών – επισκεπτών κυρίως από τα περίχωρα οι οποίοι, μετά τον εκκλησιασμό, απολάμβαναν τη φιλοξενία των Κατωκοπιτών οι οποίοι επροετοιμάζονταν κατάλληλα με καθαριότητα, ασπρόγιασμα, τακτοποίηση και μαγείρεμα (Π. Κασουλίδου). Οι προσκυνητές εφέρναν γιορτάρηες (Μ. Ελευθερίου). Πολλά σπίτια φιλοξενούσαν συγγενείς και φίλους από άλλα χωριά (Μ. Σταύρου). Είναι πολύ χαρακτηριστικό ένα συμβάν της 26 Δεκεμβρίου 1933. Στο σπίτι του Γεώργιου Ψαρά φιλοξενήθηκε τόσος πολύς κόσμος που χρειάστηκε να φάνε και τον «Βασίλη» (μεγάλο ψωμί που προοριζόταν για την Πρωτοχρονιά οπότε γιορταζόταν ο Άης Βασίλης)!
Η 26 του Δεκέμβρη του 1973, η τελευταία πριν την προσφυγιά, ήταν πολύ ξεχωριστή μέρα για την Κατωκοπιά. Το απόγευμα των Χριστουγέννων επήραν την «χρυσή» εικόνα από την παλιά στην νεόδμητη εκκλησία. Η λειτουργία και η λιτανεία της εικόνας έγιναν στην νέα εκκλησία με την παρουσία του Μητροπολίτη Μόρφου (Χ και Π. Ττόουλου, Σ. και Μ. Σταύρου). Το πανηγύρι, που ήταν και το πιο μεγάλο που έγινε ποτέ (Μ. Σταύρου), έγινε για πρώτη και τελευταία φορά, λόγω προσφυγοποίησης, στην νέα εκκλησία. Το απόγευμα η εικόνα επεστράφηκε στην παλιά εκκλησία (Χ. Ττόουλος).
Το 1988 οι Κατωκοπίτες έκαμαν καινούργια εικόνα της Παναγίας της Χρυσελεούσας στην προσφυγιά. Η εικόνα έγινε στο Άγιον Όρος και βρίσκεται τώρα σε τελάρο στην εκκλησία της Περιστερώνας. Στην γιορτή του 1990 τοποθετήθηκε επίσης θρόνος και δύο ασημένια στεφάνια στα πρόσωπα της εικόνας που είχε γίνει πρόσφατα (Π. Ττόουλου). Γίνεται λιτανεία της εικόνας στις 26/12 στην Περιστερώνα εν αναμονή της απελευθέρωσης των κατεχομένων εδαφών.
Ένα βασικό χαρακτηριστικό της μεγάλης θρησκευτικής γιορτής της Κατωκοπιάς ήταν η πληθώρα προσκυνητών – επισκεπτών κυρίως από τα περίχωρα οι οποίοι, μετά τον εκκλησιασμό, απολάμβαναν τη φιλοξενία των Κατωκοπιτών οι οποίοι επροετοιμάζονταν κατάλληλα με καθαριότητα, ασπρόγιασμα, τακτοποίηση και μαγείρεμα (Π. Κασουλίδου). Οι προσκυνητές εφέρναν γιορτάρηες (Μ. Ελευθερίου). Πολλά σπίτια φιλοξενούσαν συγγενείς και φίλους από άλλα χωριά (Μ. Σταύρου). Είναι πολύ χαρακτηριστικό ένα συμβάν της 26 Δεκεμβρίου 1933. Στο σπίτι του Γεώργιου Ψαρά φιλοξενήθηκε τόσος πολύς κόσμος που χρειάστηκε να φάνε και τον «Βασίλη» (μεγάλο ψωμί που προοριζόταν για την Πρωτοχρονιά οπότε γιορταζόταν ο Άης Βασίλης)!
Η 26 του Δεκέμβρη του 1973, η τελευταία πριν την προσφυγιά, ήταν πολύ ξεχωριστή μέρα για την Κατωκοπιά. Το απόγευμα των Χριστουγέννων επήραν την «χρυσή» εικόνα από την παλιά στην νεόδμητη εκκλησία. Η λειτουργία και η λιτανεία της εικόνας έγιναν στην νέα εκκλησία με την παρουσία του Μητροπολίτη Μόρφου (Χ και Π. Ττόουλου, Σ. και Μ. Σταύρου). Το πανηγύρι, που ήταν και το πιο μεγάλο που έγινε ποτέ (Μ. Σταύρου), έγινε για πρώτη και τελευταία φορά, λόγω προσφυγοποίησης, στην νέα εκκλησία. Το απόγευμα η εικόνα επεστράφηκε στην παλιά εκκλησία (Χ. Ττόουλος).
Το 1988 οι Κατωκοπίτες έκαμαν καινούργια εικόνα της Παναγίας της Χρυσελεούσας στην προσφυγιά. Η εικόνα έγινε στο Άγιον Όρος και βρίσκεται τώρα σε τελάρο στην εκκλησία της Περιστερώνας. Στην γιορτή του 1990 τοποθετήθηκε επίσης θρόνος και δύο ασημένια στεφάνια στα πρόσωπα της εικόνας που είχε γίνει πρόσφατα (Π. Ττόουλου). Γίνεται λιτανεία της εικόνας στις 26/12 στην Περιστερώνα εν αναμονή της απελευθέρωσης των κατεχομένων εδαφών.